Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Λέσβος καταλήφθηκε από τους Βενετούς αλλά το 1248 την ανακατέλαβε ο αυτοκράτορας της Νικαίας Ιωάννης Δούκας Βατάτζης. Το νησί στους επόμενους αιώνες υπέφερε συχνά από πειρατικές επιδρομές και το 1355 παραχωρήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο στον Γενοβέζο Φραγκίσκο Γατελούζο. Το νησί ήκμασε υπό τη διοίκηση των Γατελούζων, οι οποίοι καλλιέργησαν καλές σχέσεις με τον πληθυσμό και συνήψαν επιγαμίες με τους αυτοκρατορικούς οίκους της Κωνσταντινούπολης και της Τραπεζούντας. Ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ κατέλαβε τη Μυτιλήνη το 1462 και μετέφερε ένα μέρος του πληθυσμού της στην Κωνσταντινούπολη. Η Μυτιλήνη καταστράφηκε το 1852 από πυρκαγιά και το 1867 από σεισμό.
Σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο, μεταξύ του 1520 και του 1530 υπήρχαν στο σαντζάκι της Μυτιλήνης 7.237 εστίες Χριστιανών και 332 Μουσουλμάνων. Το 1671-2, σύμφωνα επίσης με οθωμανικό κατάστιχο, ο καζάς της Μυτιλήνης είχε 3.463 χριστιανικές και 2.209 μουσουλμανικές εστίες. Στις αρχές του 19ου αιώνα 7.741 Χριστιανοί της Μυτιλήνης πλήρωναν κεφαλικό φόρο. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο πληθυσμός είχε αυξηθεί σημαντικά. Το 1894, σύμφωνα με τον Γάλλο γεωγράφο Vital Quinet, η Λέσβος είχε 102.000 κατοίκους, από τους οποίους 13.700 ήταν Μουσουλμάνοι, 761 Καθολικοί, 10 Αρμένιοι και 100 Εβραίοι. Το νησί εξήγε κυρίως λάδι, σαπούνι, σύκα και βελανίδια. Ήταν επίσης ανεπτυγμένη η κτηνοτροφία.
Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων έφτασε στη Μυτιλήνη ο ελληνικός στόλος στις 8 Νοεμβρίου 1912. Η οθωμανική φρουρά αποσύρθηκε στον Μόλυβο για να αντιτάξει αντίσταση στις ελληνικές δυνάμεις αλλά τελικά αναγκάστηκε να παραδοθεί στις 7 Δεκεμβρίου.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Quinet Vital, La Turquie d'Asie, Géographie Administrative, Statistique Descriptive et Raisonnée de chaque province de l’Asie Mineure, Ernest Leroux, Παρίσι 1894
Kolodny E. Y., La population des îles de la Grèce. Essai de géographie insulaire en Méditerranée Orientale, 3 τόμοι, Aix-en-Provence 1974.
B. J. Slot, Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottomane, c. 1500-1718, τ. 1-2, Βρυξέλες 1982.
Παρασκευαϊδης Π., Οι περιηγητές για τη Λέσβο, β΄ έκδ., Αθήνα 1983.
Ασδραχάς Σπ. Ι., «Το ελληνικό Αρχιπέλαγος μία διάσπαρτη πόλη», Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου Πελάγους, Αθήνα 1985, σ. 235-248.
Τ[άξης] Σ. Γ. , Συνοπτική ιστορία της Λέσβου και τοπογραφία αυτής, επανέκδοση Μυτιλήνη 1996.
Σιφναίου Ευριδίκη, Λέσβος οικονομική και κοινωνική ιστορία (1840-1912), Αθήνα 1996.
Μπελαβίλας Ν., Λιμάνια και οικισμοί στο Αρχιπέλαγος της πειρατείας, 15ος-19ος αι., Αθήνα 1997.
Καρύδης Δ. Ν. – Kiel M., Μυτιλήνης αστυγραφία και Λέσβου χωρογραφία (15ος-19ος αι.), Αθήνα [2000].
Δημητρόπουλος Δημήτρης, Μαρτυρίες για τον Πληθυσμό των Νησιών του Αιγαίου, 15ος-Αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια Εργασίας 27, ΚΝΕ-ΕΙΕ, Αθήνα 2004.
Μυτιλήνη και Αϊβαλί (Κυδωνίες), Μια αμφίδρομη σχέση στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, Ε’ Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας, ΙΝΕ-ΕΙΕ, Αθήνα 2007.
