Η Σαντορίνη καταλήφθηκε το 1207 από τον Μάρκο Σανούδο, συμπεριλήφθηκε στο Δουκάτο της Νάξου και παραχωρήθηκε ως φέουδο στον Jacopo Barozzi. Οι Βενετοί έχτισαν πέντε κάστρα στο νησί, γύρω από τα οποία συγκεντρώθηκαν οι κάτοικοι για να προστατευθούν από τις πειρατικές επιδρομές. Το 1269 την ανακατέλαβαν για μικρό διάστημα οι Βυζαντινοί αλλά σύντομα αποχώρησαν. Το 1355 το νησί τέθηκε υπό τον άμεσο έλεγχο των δουκών του Αιγαίου και δύο χρόνια αργότερα έγινε μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, που είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση της νησίδας της Παλαιάς Καμμένης. Στους επόμενους αιώνες εγκαταστάθηκαν στο νησί άποικοι από τη δυτική Ευρώπη αλλά και πολλοί κάτοικοι ασπάστηκαν τον καθολικισμό. Οι Βενετοί ευνόησαν την καλλιέργεια του βαμβακιού και των αμπελιών. Μάλιστα το βαμβάκι που εισήγαγαν στο νησί ξεχώριζε από τις συνήθεις ποικιλίες επειδή ήταν πολυετές φυτό και είχε κόκκινο χρώμα. Κατά τον 15ο αιώνα, το νησί υπέφερε ιδιαίτερα από τις επιδρομές των πειρατών, και για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με τον G. Rizzardo, ο πληθυσμός είχε περιοριστεί τότε σε 300 άτομα. Το 1537, όταν ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα επέδραμε στις Κυκλάδες, η Σαντορίνη μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Δουκάτου υπήχθη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1650, μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου του Κολούμπου προκάλεσε πολλές καταστροφές στο νησί και δημιούργησε παλιρροϊκό κύμα που έφτασε μέχρι τις ακτές της Κρήτης. Ο πληθυσμός της Σαντορίνης τότε, σύμφωνα με τον Fr. Richard, ήταν 7.000 κάτοικοι, 700 από τους οποίους ήταν καθολικοί. Στις 5 Μαΐου 1821 ο Ευάγγελος Ματζαράκης απεσταλμένος του Δημήτριου Υψηλάντη, κήρυξε την επανάσταση στη Σαντορίνη. Η Σαντορίνη τότε, σύμφωνα με το υπόμνημα του Ιωάννη Καποδίστρια, είχε 17.000 κατοίκους. Το νησί προσέφερε πολλά πλοία στον αγώνα για την ανεξαρτησία.
Τον 19ο αιώνα η ιστιοφόρος ναυτιλία του νησιού ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και η ναυτεμπορική δραστηριότητα των Θηραίων πλοιοκτητών διατηρήθηκε μέχρι την επικράτηση της ατμοπλοΐας. Οι Θηραίοι πλοιοκτήτες πουλούσαν το κρασί της Σαντορίνης στη Ρωσία, απ’ όπου φόρτωναν σιτάρι το οποίο μεταπωλούσαν στην Τεργέστη και τη Μασσαλία. Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αντικατοπτρίστηκε στο οικιστικό περιβάλλον του νησιού.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Μηλιαράκης Αντώνιος, Κυκλαδικά: ήτοι γεωγραφία και ιστορία των Κυκλαδικών νήσων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της καταλήψεως αυτών υπό των Φράγκων, Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας εν Αθήναις 1874.
Δανέζης Μ., Σαντορίνη, Αθήνα 1939-1940.
Δανέζης Μ., Σαντορίνη, Αθήνα 1971.
Kolodny E. Y., La population des îles de la Grèce. Essai de géographie insulaire en Méditerranée Orientale, 3 τόμοι, Aix-en-Provence 1974.
Slot B. J., Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottomane, c. 1500-1718, τ. 1-2, Βρυξέλες 1982.
Ασδραχάς Σπ. Ι., «Το ελληνικό Αρχιπέλαγος μία διάσπαρτη πόλη», Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου Πελάγους, Αθήνα 1985, σ. 235-248.
Τσελίκας Αγ., Μαρτυρίες από τη Σαντορίνη (1573-1819), Έκθεση ιστορικών εγγράφων, Αθήνα 1985.
Μπαλτά Ευαγγελία, «Από το φορολογικό τεκμήριο στην αγροτική οικονομία: οι καλλιέργειες στη Σαντορίνη τον 18ο αιώνα», ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ, τ. 6 (Δεκ. 1986) σελ. 282-314.
Μπελαβίλας Ν., Λιμάνια και οικισμοί στο Αρχιπέλαγος της πειρατείας, 15ος-19ος αι., Αθήνα 1997.
Μονιούδη-Γαβαλά Δώρα, Σαντορίνη, κοινωνία και χώρος 15ος-20ος αιώνας, Έκδοση του Ιδρύματος Λουκά και Ευαγγέλου Μπελλώνια, Αθήνα 1997.
Δανέζης (επιμ.), Σαντορίνη, Θήρα, Θηρασία, Ασπρονήσι, Ηφαιστεία, Αθήνα 2001.
Δημητρόπουλος Δημήτρης, Μαρτυρίες για τον Πληθυσμό των Νησιών του Αιγαίου, 15ος-Αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια Εργασίας 27, ΙΝΕ-ΕΙΕ, Αθήνα 2004.
