Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Σύρος αποτέλεσε τμήμα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους. Τότε συνοικίστηκε η Άνω Σύρος και ενισχύθηκε ο μικρός πληθυσμός με κατοίκους από γειτονικά νησιά και αρκετούς Βενετούς. Το 1470, σύμφωνα με τον G. Rizzardo, η Σύρος είχε μόνο 400 κατοίκους. Το 1537 ο Σελήμ Β΄ κατέλαβε τη Σύρο. Από το 1566 ως το 1579, η Σύρος παραχωρήθηκε στον Ιωσήφ Νάζη μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Δουκάτου του Αρχιπελάγους. Ο Νάζη δεν εγκαταστάθηκε ποτέ στις Κυκλάδες αλλά διόρισε τοποτηρητή των νησιών τον Ισπανό Φραγκίσκο Κορονέλλο. Η Σύρος είχε τότε, σύμφωνα με τον Αντ. Ντέλλι Ασκούφι, περίπου 3.000 κατοίκους και γνώριζε οικονομική ακμή. Μετά τον θάνατο του Νάζη η Σύρος διοικούνταν από τον μπέη της Άνδρου και οι Συριανοί μαζί με τους Ανδριώτες ήταν υποχρεωμένοι να εξοπλίζουν μια γαλέρα για τον οθωμανικό στόλο. Επειδή όμως το νησί δεν υπαγόταν, όπως οι υπόλοιπες Κυκλάδες, στον αρχιναύαρχο του στόλου (καπουδάν πασά), πλήρωνε λιγότερους φόρους. Το 1617 η Σύρος λεηλατήθηκε από τον Αλή Τσελεμπή, ο οποίος πήρε πολλούς κατοίκους του νησιού ως αιχμαλώτους. Το νησί εξήγε βαμβακερά υφάσματα και μεγάλη ποσότητα κρασιού. Η οθωμανική απογραφή του 1670 κατέγραψε 487 εστίες (hane) στη Σύρο, οι οποίες αντιστοιχούν σε 2000 περίπου κατοίκους. Από τα μέσα του 18ου αιώνα πολλοί κάτοικοι άρχισαν να μεταναστεύουν, για οικονομικούς λόγους, στην Κωνσταντινούπολη και τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας.
Μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 άρχισαν να καταφεύγουν στη Σύρο πρόσφυγες από τη Σμύρνη, τη Χίο, τις Κυδωνίες, τα Ψαρά, τη Ρόδο και την Κρήτη. Οι πρόσφυγες αυτοί συνοίκισαν την Ερμούπολη, η οποία αναδείχθηκε σε διοικητικό κέντρο των Κυκλάδων. Σύμφωνα με το δημοτολόγιο της Ερμούπολης, το 1824 κατοικούσαν στην πόλη 10.000 πρόσφυγες. Η Ερμούπολη αναδείχτηκε στις επόμενες δεκαετίες σε σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο του θαλάσσιου δρόμου από τη Δυτική Ευρώπη προς τα λιμάνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Το 1857 ιδρύθηκε στη Σύρο η πρώτη ατμοπλοϊκή εταιρεία της Ελλάδας, η Ελληνική Ατμοπλοΐα. Η ακμή της πόλης αντικατοπτρίστηκε τόσο στις ιδιωτικές κατοικίες των Συριανών αστών όσο και στα δημόσια κτίρια της Ερμούπολης. Το 1861 εγκαινιάστηκε το θέατρο Απόλλων, μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου. Παράλληλα στην πόλη λειτουργούσαν ναυπηγεία και βυρσοδεψεία. Η κίνηση του λιμανιού περιορίστηκε μετά το 1870, κυρίως λόγω της ανάδειξης του Πειραιά σε κύριο εξαγωγικό λιμάνι της Ελλάδας, και η οικονομία της Σύρου προσανατολίστηκε στη βιομηχανία. Η βιομηχανική ανάπτυξη στηρίχθηκε στα κεφάλαια του τοπικού πιστωτικού συστήματος που είχε αναπτυχθεί στις προηγούμενες δεκαετίες. Τα υφαντουργεία και τα εργοστάσια βυρσοδεψίας ήκμασαν ως τον Μεσοπόλεμο και δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Μηλιαράκης Αντώνιος, Κυκλαδικά: ήτοι γεωγραφία και ιστορία των Κυκλαδικών νήσων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της καταλήψεως αυτών υπό των Φράγκων, Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας εν Αθήναις 1874.
Δρακάκης Α., Η Σύρος επί Τουρκοκρατίας, τ. 1, Ερμούπολη 1948.
Δρακάκης Α., «Η Σύρος επί τουρκοκρατίας – Η δικαιοσύνη και το Δίκαιον», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, 6 (1967), σ. 63-492.
Kolodny E. Y., La population des îles de la Grèce. Essai de géographie insulaire en Méditerranée Orientale, 3 τόμοι, Aix-en-Provence 1974.
Δρακάκης Α., Ιστορία του οικισμού της Ερμούπολης (Σύρας), Αθήνα 1979, 1983.
Slot B. J., Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottomane, c. 1500-1718, τ. 1-2, Βρυξέλες 1982.
Ασδραχάς Σπ. Ι., «Το ελληνικό Αρχιπέλαγος μία διάσπαρτη πόλη», Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου Πελάγους, Αθήνα 1985, σ. 235-248.
Καρδάσης Β., Σύρος Σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου (1832-1857), Αθήνα 1987.
Μπελαβίλας Ν., Λιμάνια και οικισμοί στο Αρχιπέλαγος της πειρατείας, 15ος-19ος αι., Αθήνα 1997.
Αμπελάς Τιμ., Ιστορία της νήσου Σύρου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Ερμούπολη 1874, φωτ. ανατύπωση Ερμούπολη 1998.
Αγριαντώνη Χριστίνα, Φενερλή Αγγελική, Ερμούπολη-Σύρος: Ιστορικό οδοιπορικό, Αθήνα 1999.
Λούκος Χρ., Πεθαίνοντας στη Σύρο τον 19ο αιώνα, Ηράκλειο 2000.
Δημητρόπουλος Δημήτρης, Μαρτυρίες για τον Πληθυσμό των Νησιών του Αιγαίου, 15ος-Αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια Εργασίας 27, ΚΝΕ-ΕΙΕ, Αθήνα 2004.
Σύρος και Ερμούπολη, Συμβολές στην ιστορία του νησιού, 15ος-20ος αιώνας, ΙΝΕ-ΕΙΕ Αθήνα 2008.
