Η ανάπτυξη της Τραπεζούντας οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη στρατηγική της θέση. Η πόλη ήταν η κατάληξη του δρόμου των καραβανιών που συνέδεε την Περσία με την ακτή του Εύξεινου Πόντου. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την 4η Σταυροφορία, η Τραπεζούντα έγινε έδρα του κράτους που ίδρυσαν ο Αλέξιος και ο Δαυίδ Κομνηνός με την υποστήριξη της Γεωργίας. Το 1461, ο τελευταίος αυτοκράτορας Δαυίδ Κομνηνός παρέδωσε την πόλη στον Μωάμεθ τον Πορθητή. Η Τραπεζούντα παρέμεινε ένα σημαντικό επαρχιακό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην πόλη γεννήθηκε ο σουλτάνος Σουλεϊμάν Β΄ ο Μεγαλοπρεπής, καθότι ο πατέρας του Βαγιαζήτ Β΄ ήταν διοικητής εκεί. Η σημασία της Τραπεζούντας μειώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, λόγω της σιδηροδρομικής σύνδεσης της Άγκυρας με το Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη) και της κατασκευής αμαξιτών δρόμων από το Ερζερούμ προς το Ιράν. Στα επόμενα χρόνια η Σαμψούντα (Αμισός) έγινε το κύριο εμπορικό λιμάνι της νότιας ακτής του Ευξείνου Πόντου. Στην Τραπεζούντα λειτουργούσαν στα τέλη του 19ου αιώνα 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία, δύο παρθεναγωγεία και το Φροντιστήριο, η μέση σχολή που είχε ιδρυθεί το 1682. Οι Έλληνορθόδοξοι της Τραπεζούντας ασχολούνταν με το εμπόριο, τη ναυτιλία και την αλιεία. Από την περιοχή εξάγονταν κυρίως γαλακτοκομικά προϊόντα και φουντούκια.

Το 1916 η Τραπεζούντα καταλήφθηκε από τον ρωσικό στρατό, ο οποίος αποχώρησε το 1918. Η προστασία του τουρκικού πληθυσμού από τον Μητροπολίτη Χρύσανθου κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα την ευνοϊκότερη μεταχείριση των Ελληνορθόδοξων μετά την επιστροφή της περιοχής στην Οθωμανική διοίκηση. Οι Έλληνορθόδοξοι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Πληθυσμός

Ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός γνώρισε μεγάλη αύξηση στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Το 1850, σύμφωνα με τον Έλληνα πρόξενο, κατοικούσαν στην Τραπεζούντα 3.900 Έλληνες σε σύνολο 28.065 κατοίκων. Ο γάλλος γεωγράφος Vital Quinet σημειώνει ότι το 1894 κατοικούσαν στην Τραπεζούντα 35.000 κάτοικοι, από τους οποίους 19.500 ήταν Μουσουλμάνοι, 8.200 Ελληνορθόδοξοι, 6.000 Αρμένιοι και 1.300 άλλων εθνικοτήτων. Ανάλογα στοιχεία για τον πληθυσμό της Τραπεζούντας δίνει και ο Ιωάννης Κάλφογλου το 1899. Αναφέρει ότι, σε συνολικό πληθυσμό 40.000 κατοίκων, 20.000 ήταν Μουσουλμάνοι, 10.000 Ελληνορθόδοξοι και οι υπόλοιποι Αρμένιοι και άλλων εθνικοτήτων. Το 1914, σύμφωνα με τα στοιχεία της επίσημης οθωμανικής απογραφής, κατοικούσαν στον καζά (επαρχία) Τραπεζούντας 23.806 Ελληνορθόδοξοι σε σύνολο 104.858 κατοίκων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Γεώργιου Σωτηριάδη, το 1919 στον καζά της Τραπεζούντας κατοικούσαν συνολικά 139.765 κάτοικοι, από τους οποίους 89.225 ήταν Τούρκοι, 38.625 Έλληνορθόδοξοι και 11.915 Αρμένιοι.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ιωαννίδης Σάββας, Ιστορία και στατιστική Τραπεζούντος και της περί ταύτην χώρας ως και τα περί της ενταύθα ελληνικής γλώσσης, Τυπογραφείον Ι. Α. Βρετού εν Κωνσταντινουπόλει 1870.

Quinet Vital, La Turquie d'Asie, Géographie Administrative, Statistique Descriptive et Raisonnée de chaque province de l’Asie Mineure, Ernest Leroux, Παρίσι 1894.

Ευαγγελίδης Τρύφων, Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντος : Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς (756 π.Χ – 1897), Π. Ζερβάτης Περάκης εν Οδησσώ, 1898.

Σπυράντης Ανδρέας Αγγ., Τραπεζούς και η Μονή Σουμελά του Πόντου, Αναμνήσεις από τα χρόνια 1910-1922, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991.

Şen Ömer, Trabzon Tarihi, Derya Kitabevi, Trabzon 1998.

Κάλφογλους Ιωάννης Ζ., Ιστορική Γεωγραφία της Μικρασιατικής Χερσονήσου, ΚΜΣ, Αθήνα 2002.

Sakin Orhan, Osmanlı’da Etnik Yapı, 1914 Nüfusu, Ekim, İstanbul 2008.