Η Καβάλα βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Νεάπολης και της μεσαιωνικής Χριστούπολης, η οποία παρήκμασε στη διάρκεια του 15ου αιώνα. Ο τειχισμένος οικισμός αναπτύχθηκε ξανά στα μέσα του 16ου αιώνα, όταν ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής διεύρυνε την περίμετρο των τειχών. Με εντολή του χτίστηκε το υδραγωγείο, το οποίο σώζεται ως σήμερα, το τέμενος (σημερινός ναός του Αγίου Νικολάου) και το καραβάν σεράϊ. Τον 18ο αιώνα, χάρη στην ανάπτυξη του εμπορίου του καπνού και του βαμβακιού, η πόλη ήκμασε και σύμφωνα με τον Felix de Beaujour η Καβάλα είχε συνολικό πληθυσμό 3.000 κατοίκων. Στα μέσα του 19ου αιώνα ο πληθυσμός έφτασε σχεδόν τους 4.000-5.000 κατοίκους. Λόγω της αύξησης του πληθυσμού, ιδιαίτερα του χριστιανικού, η πόλη από το 1864 άρχισε να επεκτείνεται έξω από τα τείχη. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού πολέμου καταλήφθηκε από τον βουλγαρικό στρατό αλλά στις 26 Ιουνίου 1913 την κατέλαβε ο ελληνικός στόλος. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου η πόλη γνώρισε για δεύτερη φορά τη βουλγαρική κατοχή. Παραχωρήθηκε στην Ελλάδα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913). Με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) αποχώρησε ο μουσουλμανικός πληθυσμός και οι πρόσφυγες αποτέλεσαν την πλειοψηφία των κατοίκων.

Η Καβάλα αποτέλεσε σταθμό διέλευσης των ταξιδιωτών κατά την οθωμανική περίοδο, καθώς βρίσκεται πάνω στην «Εγνατία Οδό», βασική χερσαία αρτηρία από την Αδριατική ως την Οθωμανική Πρωτεύουσα, είναι σημαντικό λιμάνι του Βόρειου Αιγαίου και βρίσκεται επίσης κοντά στην αρχαία πόλη των Φιλίππων. Οι περιηγητές οι οποίοι περνούσαν από την Καβάλα ακολουθώντας τα βήματα του Αποστόλου Παύλου συσχέτισαν το όνομα της πόλης με την ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ρουδομέτωφ, Νικόλαος (επιμ.), Η Καβάλα και τα Βαλκάνια, Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Πρακτικά Α΄ διεθνούς συνεδρίου Βαλκανικών Ιστορικών Σπουδών, 20-23 Σεπτεμβρίου 2001, Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, Καβάλα 2004.

Στεφανίδου Αιμιλία, Η πόλη-λιμάνι της Καβάλας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πολεοδομική και ιστορική διερέυνηση (1391-1912), Καβάλα, ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, 2007.

Koutzakiotis Georges, Cavalla, une échelle égéenne au XVIIIe siècle. Négociants européens et notables ottomans, Istanbul, Les éditions Isis, 2008.