Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Τήνος καταλήφθηκε το 1207 από τους αδελφούς Ανδρέα και Ιερεμία Γκίζη και αποτέλεσε τμήμα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους. Όπως είχε ορίσει ο τελευταίος ηγεμόνας του οίκου των Γκίζη, το νησί κληροδοτήθηκε στη Βενετία, το 1390, μετά τον θάνατό του. Όταν το 1537 ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κατέλαβε τη Μύκονο, όσοι κάτοικοι του νησιού κατάφεραν να διαφύγουν κατέφυγαν στην Τήνο. Και οι κάτοικοι της Τήνου όμως τότε δήλωσαν υποταγή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά σύντομα ζήτησαν και πάλι την προστασία των Βενετών. Σύμφωνα με απεσταλμένο της Βενετίας, το 1563, η Τήνος είχε 9.000 κατοίκους. Το 1570 αποβιβάστηκε στο νησί οθωμανική δύναμη υπό τον Πιαλή πασά αλλά δεν κατάφερε να εκπορθήσει την οχυρή πρωτεύουσα του νησιού, που βρισκόταν στο σημερινό Ξώμπουργο. Λεηλάτησαν όμως και πυρπόλησαν πολλά χωριά του νησιού. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Τήνο μόλις το 1715 και ο σουλτάνος Αχμέτ Γ΄ έδωσε το νησί ως τιμάριο στον διευθυντή του αυτοκρατορικού νομισματοκοπείου (Darphane emin). Σύμφωνα με τα οθωμανικά κατάστιχα το νησί τότε είχε 3.025 ενήλικους κατοίκους. Τη διοίκηση του νησιού ανέλαβε συμβούλιο από τρεις ορθόδοξους και δύο καθολικούς προκρίτους. Η Τήνος, επειδή δεν διέθετε ναυτικό, ήταν απαλλαγμένη από την υποχρέωση να παρέχει ναύτες στον οθωμανικό στόλο. Κατά τα Ορλωφικά η Τήνος καταλήφθηκε από τους Ρώσους, οι οποίοι ανέθεσαν τη διοίκηση σε εννέα συνδίκους αλλά οι καταχρήσεις των τελευταίων προκάλεσαν την αντίδραση των κατοίκων. Το 1793 σύμφωνα με τον περιηγητή G. A. Olivier η Τήνος είχε 10.000 ορθόδοξους και 5.800 καθολικούς κατοίκους. Το νησί εξήγε μετάξι, σύκα, σταφύλια, κρασί, λάδι και δημητριακά, ενώ από την εποχή της βενετικής κυριαρχίας στο νησί είχε ξεκινήσει η εκτροφή περιστεριών. Σύμφωνα με υπόμνημα του Ιωάννη Καποδίστρια, η Τήνος στην αρχή της Ελληνικής Επανάστασης είχε 28.000 κατοίκους.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Μηλιαράκης Αντώνιος, Κυκλαδικά: ήτοι γεωγραφία και ιστορία των Κυκλαδικών νήσων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της καταλήψεως αυτών υπό των Φράγκων, Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας εν Αθήναις 1874.

Ζαλλώνης Μάρκος-Φίλιππος, Ιστορία της Τήνου / Μεταφρασθείσα εκ του γαλλικού μετά τινων παρατηρήσεων υπό του διδασκάλου Δημητρίου Μ. Μαυρομαρά. Προεκδοθείσα δε εν Παρισίοις υπό του ιατρού Μ. Σαλώνη τω 1809 εκδίδοται νυν ελληνιστί, Εκ του Τυπογραφείου «Ο Λαός» εν Αθήναις 1888.

Γεωργαντόπουλος Επαμεινώνδας, Τηνιακά: ήτοι αρχαία και νεωτέρα γεωγραφία και ιστορία της νήσου Τήνου, εκδίδοται δαπάνη Ιωάννου Γκιών, Τυπογραφείον «Ο Παλαμήδης» εν Αθήναις 1889.

Kolodny E. Y., La population des îles de la Grèce. Essai de géographie insulaire en Méditerranée Orientale, 3 τόμοι, Aix-en-Provence 1974.

Slot B. J., Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottomane, c. 1500-1718, τ. 1-2, Βρυξέλες 1982.

Ασδραχάς Σπ. Ι., «Το ελληνικό Αρχιπέλαγος μία διάσπαρτη πόλη», Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου Πελάγους, Αθήνα 1985, σ. 235-248.

Κουτελάκης Χάρης, Τήνος. Ιστορία, τέχνη, αρχαιολογία, Αθήνα 1994.

Δρόσος Δρ., Ιστορία της νήσου Τήνου από της πέμπτης σταυροφορίας μέχρι της ενετικής κυριαρχίας και εκείθεν μέχρι του 1821, Αθήνα 1870, φωτ. ανατύπωση με εισαγωγή Δ. Σοφιανού, Αθήνα 1996.

Μπελαβίλας Ν., Λιμάνια και οικισμοί στο Αρχιπέλαγος της πειρατείας, 15ος-19ος αι., Αθήνα 1997.

Δημητρόπουλος Δημήτρης, Μαρτυρίες για τον Πληθυσμό των Νησιών του Αιγαίου, 15ος-Αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια Εργασίας 27, ΙΝΕ-ΕΙΕ Αθήνα 2004.

Φώσκολος Μάρκος (επιμ.), Τήνος. Ιστορία και πολιτισμός, τ. 1, Τήνος 2005.

Ζαλλώνης Μάρκος-Φίλιππος, Ιστορία της Τήνου / Μεταφρασθείσα εκ του γαλλικού μετά τινων παρατηρήσεων υπό του διδασκάλου Δημητρίου Μ. Μαυρομαρά. Προεκδοθείσα δε εν Παρισίοις υπό του ιατρού Μ. Σαλώνη τω 1809 εκδίδοται νυν ελληνιστί, Εκ του Τυπογραφείου «Ο Λαός» εν Αθήναις 1888.

Γεωργαντόπουλος Επαμεινώνδας, Τηνιακά: ήτοι αρχαία και νεωτέρα γεωγραφία και ιστορία της νήσου Τήνου, εκδίδοται δαπάνη Ιωάννου Γκιών, Τυπογραφείον «Ο Παλαμήδης» εν Αθήναις 1889.

Kolodny E. Y., La population des îles de la Grèce. Essai de géographie insulaire en Méditerranée Orientale, 3 τόμοι, Aix-en-Provence 1974.

Slot B. J., Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottomane, c. 1500-1718, τ. 1-2, Βρυξέλες 1982.

Ασδραχάς Σπ. Ι., «Το ελληνικό Αρχιπέλαγος μία διάσπαρτη πόλη», Χάρτες και χαρτογράφοι του Αιγαίου Πελάγους, Αθήνα 1985, σ. 235-248.

Κουτελάκης Χάρης, Τήνος. Ιστορία, τέχνη, αρχαιολογία, Αθήνα 1994.

Δρόσος Δρ., Ιστορία της νήσου Τήνου από της πέμπτης σταυροφορίας μέχρι της ενετικής κυριαρχίας και εκείθεν μέχρι του 1821, Αθήνα 1870, φωτ. ανατύπωση με εισαγωγή Δ. Σοφιανού, Αθήνα 1996.

Μπελαβίλας Ν., Λιμάνια και οικισμοί στο Αρχιπέλαγος της πειρατείας, 15ος-19ος αι., Αθήνα 1997.

Δημητρόπουλος Δημήτρης, Μαρτυρίες για τον Πληθυσμό των Νησιών του Αιγαίου, 15ος-Αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια Εργασίας 27, ΙΝΕ-ΕΙΕ Αθήνα 2004.

Φώσκολος Μάρκος (επιμ.), Τήνος. Ιστορία και πολιτισμός, τ. 1, Τήνος 2005.